Dulous Elipaw
  Chapaw Chhaikhazy Yna Su
 

                     

                 He chhoh liata ary lapazy he a y

1)      Centenary khola Mara Thyutlia

2)      September 11 saipazi heina

3)      Thaisohna atlua haipazy hnohta

4)      Saihluana a hneipa chyhsa

5)      Marapa nata Mararah

6)      Chyhsa Sohpa ama tahpa cha

 

                          Centenary khola Marah thyutlia

                                    Pastor Elipaw

 

Bipathaona

Viah reih ta “matituh chawh tua, tituh phawh sa” (a pahnoleipa ta kho pathla lyma ta a pahnopa chata pahao ta a ni) tahpa he nama reih ty thlyu aw. Ado nadah he a heh tla a heh. Khizaw liata hmoto he a tluatuhpa kiapa liata y ei ta a tlualeitupazy chata cha ama nyu haw tyh. Chyhsa thokhazy ta cha hmozy cha ama yna liata ama tlua tyh leipa vata hmo tyh hra vei ei. “Matituh chawh tua” ama cha lyma. Khazia keimo hawhpa chyhsazy khie..la pha haw ei ta keimo achao liata eima tah? Eima chyhta no kha alyu thla pi ta keimo hma ta kha chyhsazy hlata ale ala via ma pi ma? Keimo he “matituh chawhtua” liata eima ypa vata cha thla vei ma? Chavata Centenary khola hecha “tituh phawh sa” cha awpa eima byuh. He hawhta pacha ei si la:

 

1. Duahmo a pahnopasiana.

Siku a kiapa, a hlaofapa, chakaona a hneipa, lyuthlopa nata soh paliepa kheihawpa chyhsa rai cha sila eima duahmo, tahma eima yna, tahma eima chana a pahnopasia awpa abyuh. “Nama nata nama a pahno tyh” tahpa cha hlano Greek chyhsa sohpazy reipa chata adoh ngasa. Aduana a pahnopa chyhsa he hmiala a si via nawpa a pahnopa chyhsa a cha.

 

2)   Na taotheipa pacha tyh

Siku kiana dei he achuna cha vei. Eima hro laiseihna he eima chuna tlao a cha. Nama tahma na phana, na yna, na chana su tawhta khapa na tao thei? Khapa na tao thai? Khapa taotheina talent na hnei? Khapa e na na taotheina chata lathloh a pahy? Chysapa chata Khazohpa ta eima talent maniah pi chyu ta eima talent hawhta raihriana eima hnei tita tiah-na tahpa he a y lyma. Thokha talent a pahno tyh ma pi. Apeimaopa cha tahma na chana tawhta khapa na tao thei? tahpa he apeimaopa a cha. Chysa to liata eima taotheipa tao n’awpata eima thaezah he amopa (lion) hawhta eima pamo thla. Pa hrae awpa a byuh.

 

3)   Tahma tlai pathao awpa abyuh

“Achuna chata hawhtuna y vei” tahpa hawhta eima teipa chata eima pathao nawpa he hawhtuna y hra vei. Kheita eima pathao aw? Khapa su liata eima pathao aw? Eima pathao nawpata he zy  he pahnopasia via awpa abyuh.

 

(a)    Nama duahmo tawhta khapa na tao thei tahpa he hmeiseihna kyh ta pacha tyh. Pakhona ta tahma nama cha America liata na tlo haw. Thaina a hneileipa na cha. Mongyuh reih thai va chi. Chakhiah khapa na tao aw? He liata khapa ei tao aw? tahpa hlata khapa keima ei taothei? tahpa a pahnosia awpa a byuh. Nama na taothei awpa lathloh liata na cha khohpa liasah pahno haw tyh. Cha cha nama chata vision a cha. He na sailuah-na he a chathei awpa liata na pacha aw. Kheita ei tao aw? tahpa he nama chata mission cha ta, cha na cha khona pha thei nawpata na tao lyma awpazy pacha awpa abyuh.

 

(b)   Nama na cha khohpa pha thei nawpa daihti he thlei haw tyh. Pakhona ta kohrawh chho liata cha na cha khopa cha pha haw awpata tlyma daihti siapa na thlei ha aw. Cha kohrawh chhoh liata na tao lyma awpazy na pachhai heih aw. He na chhuahpa na pha thei nawpata ko tato na tao lyma awpa na pahnopasia haw khiahtacha na chhuahpa pha leipata y aw va chi. Na pha cheingeih aw. Vianawh ta “tanei..talan..paekan be pei mae le” ama tahpa kha adoh ngasa.

 

(c)    Korea liata cha “Life is wonder-full” tah ei ta keimo Viarah liatacha “life is struggle” ama tah. Eima hrona he eima struggle lymapa tlai cha cha ta cha struggle na ta a vaw phaopa cha wonder-full cha a cha. Struggle na he cha wonder-full eima hmo nawpa cha a cha. Tahma nama na struggle lochyu cha vei ma? Hrona cha wonder-full a chapa vata a wonder-full-na na pahno nawpata tahma tawhta pathao haw ma y.

 

(d)   Khizaw liata chyhsa hlupi ama ra pasua chyu. Chahrasala chyhsa chytae dei hrona wonder-full-na cha ama hmo tyh. Na hrona he manage awpata a chhuah la ama hrona a manage thaipazy ta hrona he meaningful ta hma ei ta cha wonder-full-na cha ama tlo tyh hra. Keimo zydua arapasuapa eima cha. “Hy! si hai cha pi paha lei ta,” tahpa tlai kha a cha.

 

Pachhana:

“A kho lyma eima hrona nozy he” tahpa hla hawhta eima hrona he khapaleipa hawhta a kho lyma. Chah a si lymapa daihti liata a ypa keimo eima zydua ta he khizaw liata ara pasuapa cha hra pi ta “tluatuhpa ta hmo ta” ama tahpa hawhta tahma nama na yna su liata saihluana chhao ta centenary khola he si chyu ba ei suh vei.

             

                   September 11 Saipazi Heina

Ko pangaw apha haw. Anodeikua, chyhsazy  paloh liata athi thaileipa thatih cha September 11 noh ta atlopa World Trade Center raona thatih a cha. Khapa vata he hawhta America ta atyh tly tahpa kyh liata chhopasiana ananopa ta ama hnei chyu. Thokha TV pastorzy (Robertson nata Jerry Falwell) ta, “America he ngiapana liata a ikhaoleipata novah achhaina kyh liata khotalaina, chano nata chano ykhohna, chapaw nata chapawzy dycha khohna zy vata Khazohpa ta a hri” ama tah. Chahrasala chyhsa hluvia tacha Muslim zyna liata fundamentalistzy ngiapana ama novahna nanopa tawhta acha ama tah hra. Chavata chahawhpazy zyhna (ngiapana) cha ahripa raihria acha tah ei ta atanoh taih ama dyuh lyma. Ei vaw thei kawpa cha 1990 rachhoh WCC tawhta papuapa Echoes chabu liata, “Atanoh khizaw liata chi a chhichaipa cha fundamentalism nata individualism zy he a cha,” tahpa he a cha. Chavata tanoh khizaw ta he hawhpa apyna he pakhata ta amo pakia ngana daihti a vaw cha haw.

1.      Zyhna ta hmo a taotheinazi

“Chyhsapa he pachana a hneipa hmohroh eima cha,” tahpata sociologistzy ta ama reih. Chavata chyhsapazy nata sahrohzy eima nanona cha chyhsapa ta pachana a hneipa he a cha. Sahrohzy he pachana ama hneileipa vata ama pahnoleipa chi thai vei ei. Anodeikua, ama pahno cheihpa cha ama tyh hawpa hmo yzi vata chi awpa ama pahno tyh. Chyhsapa deikua cha a pahnopa he chi leipata a pahnoleipa deikua he a pachana liata a chi tyh. Pakhona ta sahrohzy cha azohpa he chileipa ei ta, azohpa liata hmotaona hawhta chyhsa ta a pachapa ahripa zy, athlahpa eima tahpa zy raihria zychhao chi hra va ei. Chyhsa cha akhaipa liata khapahma chileipa ta chahrasala azohpa liata achi kaw tyh. Chavata chyhsapa chata eima pahnopasialeipa, mo ta eima hmo thaileipa, pachana ta a pahnothaileipa kyh he zyhna ta chhopasia tyh ta, cha zyhna apyna liana cha tlokhuh a pahnih tyh hra.

He hawhta zyhna he sahpa pachana ta pahnopaphaleipa kyh apyna nata chhopasiana achapa vata cha zyhna kyh cha chopho pachana rakha liata novah thaipa chhao cha hra vei. He zyhna kyh he Krizyna liata cha ngiapana ta chhopasiapa chata angiapana ta Khazohpa a ypa kyh zy, varah kyh zy, thyuheina kyh zy he apy theipa a cha. He hawhna hrata Krizy leipa pyzy chhaota amo nata ngiapana lathloh ama pachuna hawhta tlokhuh zo haw hra eita ama zyhna kyh chhopasiana chhao cha Krizypazy hawhta amo ama ngiapana ta ama no avah hra. Zona he hmo hmoleipa chhao hmopa chhao rai ado tahpata apyna cha ta chahawhta chyhsa pakha ta zyhna sakha liata azona a i haw tawhtacha ahrona zydua ta cha azona liata apie khai haw. Chakhiahtacha zona heta eima hrona papeipalyu ta eima pohpa nata pachana chhao apasisa lyma thei hra.

2. Khapa vata September 11

Acho liata palasapa yzi tawhna heta September 11, 2001 noh, o lai kawpa, asana ta  pe (1,731) pa World Trade Center parao awpata ama hrona apie pasaisapa chyhsazy ama ngiapana kha tahma eima saipazi tua aw. Eima rei hawpa hawhta zyhna he hmotaotheina a hneipa chata chavata zyhna biezy zona ta chyhsa hlupi (kheihhawpa zyhna liatarai) ama hrona tai ama pie lyma tyh. Chakhiahtacha he September 11 noh liata Muslim ngiapatuhpa thokhazy ta chyhsa hlupi hrona nata amo sasyh hrona chhao adao leipata he hawhta hmo ama taopa he khapa ngiapana a cha aw tly? Islam ngiapatuhpazy chabu (Bihrai) he Koran tah ei ta cha cha ama ngiapatuhpa Allah khazohpa ta ama lyuchapa Muhammad hnohta a piepa bizy hawhta apypa a cha Tanoh keimo Bihrai eima hneipa hawhta acha hra. He ama ngiapapa bihrai liata ama ngiapapa Allah moh ta thina taita hmo a pataosa theipa bihrai botlazy cha he hawhta  a cha:

“Allah moh vata adyuhna cha moleipa adyuhna tlao a cha,” (Koran 4:76).

“Chavata ama reisi thei nawpata keimo tawhta potlana thlihzy cha amo la ta pathlisapa ta cha aw ta, cha noh liana cha amo chata baotuhparai hnei aw va ei,” (Koran 41:16).

“Ava thlih ta meihdo zohpa a vaw phaona noh cha moh thla ha te u, chahawhpa thahti chhao cha chyhsa to hnohta chho lyma te u. Cha thatih cha mothlih chhaota (penalty) hrina noh chatlo aw ta,” (Koran 44: 10-11).

“Khipi liata amopazy chata hiehahna chhaota eima vyna daiti liata abo nawpa su ama hnei aw ma? Achho nata za ta abo awpata ama pacha ma? Allah ta achhuahpa cha ama pakha thei aw ma? Zohna nata leidiana deileipata cha Allah achhuahna tawhta mopakha chhao aboh aw va ei,” (7:97-99). (He Koran bihrai botlahzy he Mongyuh reih tawhta Mara reih lata aryhna hawhta paliepa tlao a cha)

Tanoh Krizypa thokhazy (Fundamentalists) Bible reina yzi hawhta World Trade Center parao nawpata Osama bin Laden chhaota he acho liata palasapa Bible botlahzy khi hawhrawh hawhta a reih thlyu aw tahpata thokhazy ta ama reih. Chavata Muslimzy he Krizypazy pahnina tawhta avai awpata ama khazohpa Allah hnohta thlachhana ei ta he Krizypazy he Allah vata ama reisi thei nawpata ama hronazy paraopakei awhpata taopa a cha. Allah khazohpa cha ano ngiapa leituhpazy a paraopakeipa hawhta hmona ngiapana liata liasa abo haw.

3. September 11 khoh hrasala

Khizaw he a kheihawhpa ryureina tota rai ryureih hra eisala pathluapazy, chadichahmypazy, mohnao viapazy he y lyma ty ei ta, cha chadichahmypazy cha ama rietheina ama pasasa haw tawhtacha cha hawhpa ryureina tawhta pua thei awpa he tei lyma chyupa a cha tyh. September 11 he Arab chyhsazy ta America chyhsazy adyuna tluta Bin Laden nata a sahlaozy ta pacha ei ta cha chhaocha America biehneina ama kholeina a cha. Bin Laden paloh phao a padopa hluhpi ama ypa hawhta Bush lata a chapa chyhsa hluhpi ama y hra. A kheihawhpa he ma ado via tahpa hlata khizaw chyhsazy he ahyrai ta amohnaona a y leina khizaw liata a y khohsaipa eima cha tahpa cha apy theipa a cha.  September 11 akhopata nata Bin laden a y thlyu aw ama tahna rah Afghanistan cha sihnaopa ta chata a reileipata Iraq chhao cha mei nata kaih ta sihnaopa a vaw cha.  Tahma chhao September 11 thlahpa diah ma leipata khizaw arie athei lyma chy hra.

Anao kawpata ta eima reih khiahtacha khazia Iraq liata nohtano ta ama thi ngathla tly tah awpa anao kaw. Hmiatua ta eima rei hawpa hawhta ama zona bihrai he fundamentally ta rei ei ta apy ei ta chahawhta ama hro hrapa vata chyhsa hropazy chata chichhihkawpa lata ama lei haw. He zydua he zyhna liata apahnipa cha a vaw cha. Chyhsapa he hmoleipa kyh chata zona pakhata ta hriapasa pita hrona chhao a piepa eima cha tyh.

4. September 11 ta maniah a pachu

            Pachana alyuleina ta khizaw he abie thla tahpata September 11 ta maniah a pachu. Rah kyh liata zy, phupy kyh liata zy, chana duahmo kyh liata zy, apha eima tahpa kyh liata zy, ochhoh eima chhithana kyh liata zy, palohphao nanopa chyhsa hlupi ta eima y tahpa he a cha. Pakha khohna dei ta chyhsa zydua a chhitha theipa cha vei tahpa chhao maniah a patheisa ngasa. Bush ta, “keima cha America chyhsa hluvia ta a tlypa ei chapa vata Khazohpa khohpa rai ei chakao,” a tahpa hawhta Bin laden ta, “Allah khohpa rai cha America hawhta moleipa he chhorei awpa a cha,” a tah haw hra. He heta maniah a chhopa cha chyhsa ahyrai ta amo amano vahna hawhta zyhna he ama chhopasia tyh tahpa pa hi. Chavata eima chakaona maih liata a reisi kawpata nata chyhsa to ahyrai mo pakho lei awpata achu awpa abyu.

Bikiahmiena:

            Chyhsapa pakha khizaw liata a hrochhana he khapa a cha aw tahpa eima pacha tita eima novahna anano chyupa hawhta cha eima novahna ananopa yzi lyma hawhta rai eima hria papua chyu. Chahawhta chyhsapa hro chhana he kaonanopa tawhta saipazipa ta reina hluhpi y hrasala Krizypa chatacha Krista hro lyuna he eima teih chai awpata apha. Zyhna he keimo hro apabosana chata hma leipata chyhsa hropazy hro pabosa theina, patlana lata eima hma thei awpa cha khoh achhi kaw. Khizaw he hmotaotheina ta patla theipa cha leipata hneirohna tachhao patla theipa cha hra vei. Chahrasala chyhsa to ama hrona liata hro khei theina, thi apeihrana hro tawhta patla theipa a cha. Kyhpacha hmeiseihna he tanoh khizawh ta ava kaw. Hla a phituhpa ta “Khizaw ta Zisu ama ngiana” a tahpa hawhta Zisu hro a phaotuhpa cha awpata eima tei chaina cha mawh sy.

              Thaisohna Atlua Haipa Mara Thyutliazy Hnota

                                       Vako

Khizaw liata chito photo, husona a hneipa nata hmohroh hneipa, alo-iapa zydua taihta amo yzi, chana nata a lyupazy hryta pahra khoh eita, a pahno eita, ama khasia chyupata eima pahno. He zy hry liata chyhsapa he pachana, pahnona a hneipa cha ta phokha, chikha ta ama za y laina hrozi zydua kha ama thei thla nawpata ama cha ta rohpa a cha. Cha hawna hra chata ama pahnonazy, pachanazy, ama duahmo tawhta chyhsa hropazy hnohta ama vaw pahnosa khoh nata cha rohtupa hlu via cha amo ama kaw laiseihna phopizy pachana, apyna, pahnona, nata apaona zy tawhta ama chabuzy he roh viapa a cha. He yzi hawhta keimo Marah mozy chhao pita eima pahno lakaipazy chyhsa hropazy la eima pahnosa khoh hra nata cha keimo eima vaw laiseihna phopi kyh chapia leipata cha rohpa he a pitloh thai tyh vei. Y chavata, Marapa a hyrai ta cha eima roh nata eima thei lyma awpa ei khohpazy he liata ei vaw palasa.

Marahpa nata Lutaipa Pho

Hmiatua chaita eima thei lyma awpata ei khohpa cha, “Marahpa pho cha Lutaipa pho eima vaw cha,” tahpa he roh lei awpa ta apha pata ei pahno. He kyh nata a zaopata bata ei vaw chhopasia aw. R. A. Lorrain ta he ta aroh “In the same letter my brother mentioned the great needs of a wild tribe of head-hunting hillsmen which lay seven days journey south of their present station, and who were known as the “Lakhers.” (Five Years in the Unknown Jungles, 1912), p. 4. He liata R.A Lorrain ta “Marah mo he Lutaipa pho ama cha” tah leipata a uta ta tawhta Mara mo kyh atheina hawhta a reipachhuapa a cha. Rev. LaiU Fachhai rohpa chabu The Maras: From Warriors to Missionaries, 1994) he phasi ta ei vaw reih. He liata LaiU Fachhai ta a rohpa tuapa Hunters of Souls (Mission chakaona report) lia hawhta roh khao vei. Keima mo pakha ta ei hmona cha Rev. LaiU Fachhai ta Hunters of Souls tahpa a rohna daihti he “Marahpa cha hunters of heads eima cha” tahpa idea he ahnei thly nata ei pangiasa. Chavata direct ta Mara missionaryzy he hunters of souls tahpata a vaw hma pa a cha. Chahrasala hnohla viata a rohpa chabu The Maras liata ta apyna a vaw panano haw. LaiU Fachhai ta he hawhta a roh, “Marah mo cha Lutaipa pho hawhta pahnopa chahra eisala, chariah sihnaopa he ama paha viapa a cha,” a tah (The Maras, p.8). He liata LaiU Fachhai ta “Lutaipa eima cha” tahpa idea he hma khao leipata Marahpa eima raihphana kyh tlao a rei via..

            “Marahpa pho cha Lutaipa pho eima cha,” tahpa bitlah cho cha liata Marah Pastorzy eima pyhna anano chyu. Chhaikha ta “Lutaipa eima cha tlai, chavata eima history cha history hawhta roh awpa a cha,” (MEC Assembly, Chakhai, 2005) ama tah. Chavata ko 100 Jubilee Emblem chhao zaozi a ypa Emblem ama tao. Keima ei pyna nata ei pahnona rakha ta cha “Lutaipa,” tahpa nata “chipho” nata identify awpa cha vei ei tah. R. A Lorrain chhaota “Lutaipa pho ama cha” mania a tah awpa pangiasa hra vana. (A record zydua ei reikhai leipa vata). Ano chabu liapa arohpa he a utae hnota maniah zy ta a chhopa a reipachhuahpa pa tla a cha. “Lutaipa” cha chyhsa pathiraotuna tawhta taotlahmawna action sakha ta ei pyh. Pakhona ta 1988 Viarah revolution no kha ama luh ama taipa ahlu ngasa. Korean Chariah nota Japan nawhta Korean chyhsa hlupi luh ama tai. Amarica ta North Korea a vawtu no kha North Korean chyhsa hlupi luh taipa ama cha hra. Cha hawhta Marapa chhao chariahpa asi hnaona noh cha chariahpa luh chhao atai thei hra. Mano mapaw chha nota chariah ama tuna liata tlyma, chyhsa ama thina liata tlyma chariah luh ama taihpa cha eima chana identity cha vei. Chha daihti a si haipa sakha liata ama tyhpa tlao a cha. Khizaw liata chyhsa to ama do (tamed) hla via cha tlah chyhsa zydua a hluvia cha he luh ataina he ama hma nata eipa ngiasa. “Lutaipa” pho tahpata tlah chyhsa chhaikha mania ama awpa chhao he “chyhsa hropazy, a ih viapata foreign missionaryzy ta ama awna tlao a chapata ei pyh. Keimo nata keimo ta a khopa kawpata a aw rai ma pi. Mano mapawzy kha a hrohpa cha eisala “lutaipa pho” tahpata aw eisila ama kho nata pangiasa hra vana. Chavata missionaryzy ta mania ama mohnaona eitah tlyma mania amaparaepachana ta mania ama awna tlao a cha. Chavata ei chu lahpa Marahpa zydua sai u, nama Thesis zy. Paper zy, nama roh tita Marapa cha “Lutaipa pho eima cha,” tahpa he nama roh bei leipata ei cha hrua ei.

Sohna nata Novahna he eima Khotalaina lata

 Khizaw liata chyhsa pakha hawhta eima vawdua nata mania apatypamapa ahluh kaw. Eima hawti no ta nopawzy ry liata khotalai thai leipa hawhta y pita, eima satlia-laisa heih nata hmo hropa eima khohpazy ta eima hrona khota mania palaisa thei heih vei. Nopaw hawhta eima vawdua heih nata chhao eima sawnaw zy, eima lapino zy, eima chakaona zy ta khota mania palaisa thei hei hra vei. Chyhsapa he a hrochhoh zydua he khotalai leina rah liata eima y thla. Pacha via tua u. Khei hawhpa daiti lia ma cha eima ngiapana chhao he khota mania palaisa thei leipa hawta a cha tyh hra. Pakhona ta eima rah liata ahrahna vawtlo chaima ta chhaikha la chaima eita cha lana chata cha ahrapa paw/no cha khota palaisa heih khaoleipata a y thei heih.

            Sohna nata novahna cha khotalaina a cha. Ngiapana cha novahna mania a pie. Ngiapana cha mo mania a pava sa. Ngiapana cha acho liata palasapa khotalai leina rah tawhta khotalaina la mania a chhitha. “Khotalai” tahpa he khapa a cha aw? Acho liata palasapazy khi uasa leipata ma keimo khoda hawhta eima y aw? Cha vei. Khotalai tahpa cha keimo eima thliepa standard tawhta bata apasi via theina liata a y. Pakhona ta keimo eima paloh liata standard sakha hawhta eima hmopa thaina tlyma, aphapa eima tahpa tlyma, angiapa eima tahpa tlyma, adopa eimapa tlyma, tawhta a pasi via thei awpa a byu. Eima pasasa chaipa tawhta, eima paha chaipa tawhta, eima khochaipa tawhta eima pasi theina liata khotalaina a y. Eima khochaipa, papeisa chaipazy cha keimo ryu mania arei chho zydua liata khotalaina y vei. Cha hawhta ngiapana cha hmoto zydua, (ideas) nata bie mania hneipazy ry liata yna tawhta eima puana tlao a cha awpa a pha. 

            Cha eima khotalaina cha hmoto zydua cho liata Krista paloruhpa phaona chota eima chakaona lata a lei heih aw. Khotalaina cha hmoto pua sai ta ara sai hawna cha leipata hmoto cho liata adua ta chakao lilawna tlao a cha. Lyuchapa Pawla ta “tahma tawhta la ahyhma ta na pabuapaba khao kha se, ei hrona he Krista paloruhpa phao haw nata,” a tahpa hawhta a cha aw. Eima chuna zydua he eima mo pavana tlao a cha awpa a pha. Eima hrona mania a dychhei awpa a pha. Eima khochaipa, ngiaba chaipa tawhta khotalaina lathlo mania a pietupa a cha awpa a cha. Chavata Marapa ei chulapa zydua sai u, nama chuna sohna nata thaina zydua he ato bie mania ahneipa tawhta eima khotalaina cha ta hma thei awpa nata cha eima khotalaina cha eima chakao hmeiseihna tlao a cha awpata ei cha hrua chyu ei.

Mo Hropazy nata Akaona Yzi

            Mo hropa” ei tahpa he chi hropa, ngiapana a lyuleipa, keimo hawhta a cha leipa tahna a cha. Vapha eima tah aw ma, vachhie eima tah aw ma khizaw rapathopa liata Marahpa cha chipho sakha hawta eima vawduah haw. Eima zydua he Khazohpa ta Marahpa cha awpata mania a raochhili khai haw. Marahpa cha kho vana tah hrasi la Marahpa thlyu cha eima cha thla aw. Maniahpa reih chhao amo tluta thai hra eisila cha maniahpa phocha chathei babei aw ma pi. Marahpa thlyu cha eima cha thla aw. Marahpa cha eima identity a vaw cha haw. Chahrasala Marahpa cha “Marahpa ei chapa vata keima deita ta ei y aw,” tah thaipa cha vei. Chyhsazy hry liata y awpa abyu haw. Chyhsazy pi he chipho hropa hry liata eima y nata pyno ta eima y tyh. Chhaikha py cha eima yna chipho hropa liata assimilation pata ama y. Chhaikha deikua cha defensive attitude towards others hnei eita amo deita y awpata kha ama teih tyh.

            He sano hry liata khapa he apha via? Sano to ta pha vei. Sakha pa py he chipho liena lathlo a chhipa ama cha. Sanona py he chipho hropazy tawhta hmophapa achu thei leina chata mo hropazy tawhta yzi phapazy hmothaina mania apakha heih. Kiathy leina lathlo la liata achhipazy ama cha. He hawhta eima ngiapana chhao he a cha hra. Eima theology chhao he a cha heih hra. Phu py chhao acha heih hra. Eima idea chhao a cha heih hra. Hlano via ta cha notla rah he ato athaona hawhta pachapa cha ta khizaw center hawhta chhao hmopa a cha. Chavata pachana, achuna, phoryhpa, thaina zydua he notla rah ha la achhuah chyupa a cha. Tahma cha su to tawhta amo nata amo duahmo apasasa khai haw ba eita notla rah pachana ta khizaw pahni thei khao vei. Ei reikhopa cha tano khizaw he hmo sakha ngala ado tapata patu khao vei.

            He yzi hawhta tano keimo Marah mo chhao pi he chihro, phohropa zy hry liata eima y tita, keimo yh dei papeisatuna, mo hropazy akaorao thei leina either / or pachana he hmatu lei awpa a pha. Eima identity pahlei hawna cha leipata chyhsa hropazy hrozi zi theina both / and pachana hma pata keimo identity he chyhsazy pahnosa hra awpa pa tlao a pha via. Eima yna su to liata defensive attitude ta y maw ei sila keimo nata keimo ta ochhi eima khawkha pa tluta a cha aw. Anodeikua, eima phoryhpa khasia awpazy cha keimo raih rai chata eima phoryhpa nata cha zy chhao he maniahpa pho ry liata assimilation awpa cha vei. Pakha ta khasia awpa a cha. Tahma cha Khazohpa ngiachhiena vata Marahpa thokhazy khipipa liata khisapa eima hlu haw ba. He hawhpa daihti liata eima Marahpa chana pahlei awpa anao kaw. Hekha lata eima hmasie thei nawpata maniazy tawhta achu awpa hlupi hnei hei pita chavata eima yna su to liata both / and pachana hnei ei sila eima hro hmeiseihna liata eima identity khasia via lyma chyu su vei.

            Eima chuna to liata eima identity pahlei leipata nata eima khizaw pakaw via lyma pata eima tradition chhiepazy thy ta hmiala pachana phapazy, achhuana phapazy chhaota si lyma chyu ei su vei.

Saihluahna a Hneipa Chyhsa

Eima hnohla kô thoh rahchhôh lia na kha Hekha rah liata hla a phithai chaipata a mapy pa Rev. Lairam (Hakha) ta letla chyhsazy hnota sai heina chôta he hawhta hla a tao:

“Eima rah padua nawpata,

pakha sohna dei adai vei;

pano sohna chhao adai hra vei,

eima zydua soh awhpa abyu a tah.”

 

Keima chhao ei vaw pacha chai hrapa cha “pohkha adua thei nawpa natah rah a hmasie thei nawpata eima zydua saihluahna eima hnei awhpa a byuh”ei vaw tah hra. Chakhiahtacha saihluahna cha khapa ma a cha tahpa chhopasia tua sila; saihluahna tahpa cha Meingao reih “vision” tahpa tawhta mara reih lata paliepa a châ. A hniaviapa hawhrawhzy cha “pacha chhiliena,” “hmô chhiliena,” “aluah chhiliena,” tahpazy ta chhao apy theipa a châ hra. Chavata Meingao rei ta “vision” tahpa “saihluahna” yzi cha “hmiala ta hmo avaw y awhpa châta hmô chhiliena tahpa tlyma, aluah chhiliena tahpa tlyma a châ.”

            Eima Biehrai liata cha “Saihluahna a y leina liata chyhsazy a ma leidia tyh” (Proverbs. 29:18) a tah. He liata pacha awhpa cha saihluahna a y leina liata chyhsazy he ama thi tyh na tahpa cha vei. Châ cha he bie yzi ta a chhuahpa cha hra vei. Chahrasala saihluahna ahnei leipa maih, novahna la chhah, pacha chhiliena la chhah, paloruhpa pahnothaina lachhah ama thi. A chhuahna hmeihseihpa ay leipa vata ama hrona yzi hnei leipa hawhta ama hroh. Ama saepa kôzy ahlu via lyma thla thli. Ama châna a nano hlei beih vei. Pôhpa cha hroh ta, anodeikua hrona chhâpa a chalei khiah â-teipa a yleipa vata a hroh thlathli tahna a châ. He he Biehrai ta ama leidia tyh a tahpa châ a châ.

            Saihluahna cha hrona pakhaisa ta tha a patlo. Chyhsa pachana papuasa ta, raihria a pahneisa. Saihluahna chata hrona palysa ta, a mâ a pahnei sa. Sasy a mohnaona paleipadiasa ta hro chawh kahraihpa a pathaw sa tyh. Saihluahna vata chyhsazy ama riah pha ta riethei ama tao hoh. Ama saihluahpa cha ama hmo hlalei ama tei lymâ. Saihluahna he a hmeihseihpa a cha hla lei a paha leipata ama tei tyh.

            Movyhpa Dr. Martin Luther King, Jr., ta 1963 na August thla noh 28 noh liata “Mâ na ei sa,” tahpa bie rei ta, cha a mâ sapa cha ano saihluahna a châ. Cha ano saihluahna cha he hawta a châ:

            “Nokha liata cha he Georgia tla saihpa lia na he sei hmiatuapa sawzy natah sei hneitupa sawzy ta unawzy hawhta dawkâh sakha liata hmaohkha ta ama tyuh aw,” tahpata mâ a sa. Ano saihluahna cha he America ra lia na he movyhpa natah mongyuhpa pathluana a leidia na’wpa daihti natah sei tahpa natah sei hneituhpa tahpa a y khaoleina daihti kha a châ. Cha cha ano saihluahna a châ. Cha saihluahna patlo thei awpata raihria a chhuah. Chahrasala, ano saihluahna a kholeipazy ta ano cha ama thi haw. Ano thi haw hrasala ano saihluahna cha hroh ta, rai ahria papua haw. Ano saihluahna phapa vata America movyhpa zydua ta mongyuhpazy hawhta khotalaipa ta ama y thei haw.

 Saihluahna he politic la chhah saihluahna, kiathyna la chhah saihluahna, chakaona la chhah saihluahna tahpata apho apho ta a y. Saihluahna ta chyhsazy hro pabosa thei ta tiamana chhao a pie hra. Nokha cha America rah liata Pupa Denis Waitley ta Talu natah Chhala Korean charia ama va dyuh nota lô-o liata atahpa America pheisaizy hnohta bie hiahrina a tao. Ano ta a hiahripa biezy cha a naokawpa hiahrina sai a châta, cha zy cha: Khatai tawta e na vy? Khapa vata e he charia he na dyuh hra? Kheihawpa rai e na hria kho chai?

            Amo ta ama chhypa yzi hawhta lô-o liata atâhpa America pheisaihzy cha rai ama pie. Hiahrina hmeihseihpa achhy thai penaw he rai phapa pie eita, hiahrina la chhah ta achhy âh-leipa ano khoda hawhta a reichakhy penaw he rai a chhieviapa ama pie. He liata sakha ano ta ahmo papuapa cha he raichhie viapa liata a hria penawzy hnohta atlopa pasana natah hro yzi phaleipazy he rai phaviapa liata a hriapazy hnohta atlopa pasanazy hlata lethoh ta apoh viapata a y atah. Puhpa Waitley rei da tacha, he tluta ama nanopa he ama saihluahna a siapa natah a sialeipa yzizy vata a châ a tah. Saihluahna hneina cha hrona tlana chhao a châ.

            Tano thyutliazy hry liata saihluahna a y awpa abyu hmeihseih. Rah chhituhpazy saihluahna ama hnei cheihngeih awpa a châ. Ochhôh pawhrahpazy chhao ochhôh chyu châta saihluahna ama hnei chyu awpa abyu. Chyhsapa hrona a lyna cha saihluahna saipazi pata a chadai theina hrona liata a pahni tyh hra. Hmiala ta eima rei hawpa hawhta, saihluahna a y leina liata chyhsazy ama thi tyh eima tahpa kha a dona hlupi a y thei. Saihluahna a y leina liata cha thainazy, sohnazy, pahnovia khohnazy deita a thipa châ vei. Eima pohpa chhao athi thei hra. Khapava ta e? A chhapa cha chyhsa ta hmiala châta mâsana tlyma, saihluahna tlyma a y khao lei tawhta cha ano hrona â-dua thei nawpa châta â-dyuh awpa y khao leipata a sapa hrona chhao dao khao leina a pahnei sa. Cha a sapa dao khao leina chata thina atlo khei thei. He vata saihluahna he chyhsa to châta a peimao hmeihseihpa a châ.

            Eima khi chyu liata khi utheizy chakaona tlyma, awnanopa utheizy chakaona tlyma, chaleikhiah eima pohkha hrona tlyma rai eima vaw saipazi tita, he hawhta a la pasia. Saihluahna chhaota chakaona cha thapasana a y. Tiama khohna a y. Rie a pathei khohna a y. Saihluahna saipazi pata a chhuahna siapa liahsa haina chôta hria papua khohna a y. Khitla liata awsa chakhyhta â-lai ta a reina cha saihluahna a pahra leina su tawhta a pua. He vata chyhsa hlupi hryta mo chytae dei hma tlapata a ma y. Tano daihti liata cha sawkha rietheina, khihsa rietheina, sipasana zy vata hmo eima chhuahpa hawhta si thai awpa aru kawna daihti a chapa vata thotlia zydua saihluahna hnei cheihngeih awpa a byuh.

            Rah rietheina vata tanoh thyutlia hlupi eima rah, khih liata ngiaryh leina ama hnei hlu hawba. Ra khôtho la thatih zy, khipi la thatih zy mo hropazy tawhta a chupata cha lata hlupi achhuahna hmeihseihpa y leipata ama pua hôlô. Khipipa la ama tlo tawhta ama khih liata ama pachapa hawhta hmoto a vaw cha lei tita ama pacha leina lathlôh achhihpa hlupi ama pua tyh. He he tanoh Asia rahzy dei cha leipata khizaw rah zydua ama bua kheipa sakha rai a vaw cha haw. Marapa chyhsazy chhao mania apha haw ba hra.  Saihluahna a y leina liata chyhsazy ama thi tyh.

            Chavata eima rah paduah nawpata chyhsa a thaipazy deita adai vei. (Vision) saihluana a hneipa chyhsa hlupi ama y awpa a byu kaw. Rah châ ta a saihluahtupazy, chyhsa hlupi châ ta a saihluahtupazy, Khih châ ta a saihluahtupazy, awnanopa châ ta a saihluahtupazy a vaw byu hmeihseih. Chyhsa hlupizy saihluahna y leipata amô thla kaw hra ei sala saihluahna a hneipa chyhsa cha tiama lyma pata tei-tuhpa a vaw châ lyma. Hmiala ta eima rei hawpa hawhta chyhsa hrozi chhiena zy, a-lai ta a reina zy, khotalaina zy, he saihluahna a yleina su liata hmo theipa a châpa hawhta cha hawhta hrozi zydua chhao he (chhaparopa hro) a chapa vata sisai awpa a byuh. Chyhsa hlupi châta apha awpa saihluahna eima hnei theileipa chhaota, eima pohkha châta zychha saihluahna hneipata achhuah chyu su vei.

Marahpa Thokhazy Paloh Maniah A Pahnie Kaw Chypazy

11 July, 2006

Dear Mara cha a reitupazy hnohta,

Keima article sakhana kha Marahpa nata Mara Rah kyh achytae roh nata sanona ta Marahpazy nata Phupy kyh achytae ei vawroh. Tahma he Marahpa thokhazy paloh mania apahnipazy kyh achytae ei roh hei aw.

Marahpa pho he Chin Tribezy hry liata Lai sub-tribe hawta eima y. Lai tahpa tribe liana kha nama mo khiahtacha Marah tahpa nama hmo aw. Eima rei hawpa hawhta Lai a tahpazy cha Hekha, Thatla via ama cha. Keimo Marah mo pi cha hlano Alei beizy daihti liata Hekha, Thatla beizy tawhta pachia laipata Mara rah chhoh liata bie vaw hnei lai eita Hekha, Thatla hro yzi ta mania a pahni haw. Kei chhao acha ta cha eino a zae patyh. Khapa vata tah khiahtacha keima moh liata Van Kung tahpata eina pahno thla bapa va eita a cha. Eino eipaw ta (Va Ko) tahpata na bie eita Hekha, Thatla reita na pahni hawta tahma cha Van Kung lata ei lie. Eima pachathai vicha aw ei. Chavata sakhana liata ei roh khohpa cha Marahpa thokhazy pi cha Hekha, Thatla hawhrawh ta mania apahni haw. (Pacha via awpa a pha eitah).

Sanona liata Marahpa paloh liata mania apahni heihpa cha Moh hmia liata pho moh rohna a cha. India lata a ypa eima unawpa thokhazy ta moh hmia liata moh rohpa he pasasa kaw ei ta achhapa pahnopasia awpa aru ngasa. Moh hmia liata pho moh rohna a vawthaona history pahno kaw leipa nata anodeikua keima dykha pachana ta cha apachonosana tawhta athao awpata ei palyusa. Khapa vata tahkhiata cha Khizaw liata athaipazy, hmotaotheipazy, ahneipazy, hlano chamawsala aka theipazy, abei a vawchapazy mohzy he chyhsa hlupi ta phao kho eita, rietheipazy, nohlei haraepazy, dychhie-sipasapazy, mohzy he a hyraita phao kho va ei.  Tano liata dychhiepazy, sipasapa keimo hawhpazy he moh hmia liata pho moh rohpa he khapa yzi a hnei? Eima pahno chho leipata mania apahni kawpa cha moh hmia liata pho moh roh sa hra awpa virus he a cha.

Sathona ta Marahpa thokhazy mania apahni kawpa cha keimo hlata mania rahmozy, chanozy papeisa viana he a cha. He chhao he Hlano aleibeizy tawhta avypa a cha nata ei pangiasa. Hlano liata alei beizy cha ama lapi ama hia nata Hekha zuah ahia thei leipa cha abeitlohpa tluta apacha tyh leipa eita, khapa a cha chhaota Hekha zuah nochhi cheingei awpata ama chhuah tyh.  Cha hri-aih cha eima rah liata mania pahni kaw chyta chavata chhaikha ama vawthai, ama vawhnei patae nata Hekha zuah thlai si hnaopa cha ngiatia leita ama saiteh. Tano Marah thyutlia chhaikhazy paloh liata he hri-aih he pai to vei. Mania apahni hmeiseihpata eipahno.  Hekha-ism ta mania apahni kaw eima tah thei.

Sapalihna mania apahni kawpa sakha heih cha eima phupy he a cha. Chyhsa thokha pi cha phu/py liata liasa pipathi haw pita mo hropazy apathai kawpata hmo thaileina taihta eima y. (Eina patheisa kawpa cha Abeipa Zisu ta Pity a raepakha) a cha. Eima phu/py kyh a chytae mania ama sua haw khiahta ch

 
   
 
This website was created for free with Own-Free-Website.com. Would you also like to have your own website?
Sign up for free